Danh tướng Đồng Văn Năng

                 Ảnh chụp một số bản Sắc Phong còn lưu giữ được

                                 tại từ đường Họ Đồng - Hà Tĩnh

Sắc thứ nhất:

“Sắc Hà Tĩnh tỉnh, Thạch Hà phủ, Kiều Mộc xã, Trản Nội thôn, tòng tiền phụng sự Lê triều tán trị công thần đặc tiến Anh vĩ tướng quân Phổ dương hầu đồng phủ quân chi thần, nậm trứ linh ứng tứ kim phỉ thừa cảnh mệnh diến niệm thần hưu, trứ phong vi Dực bảo trung hưng linh phù chi thần. Chuẩn kỳ phụng sự thứ kỷ thần kỳ tương hựu, bảo ngã Lê dân”.

Khâm tai!

                                              Khải Định nhị niên tam nguyệt thập bát nhật.

Dịch nghĩa:

“Sắc cho thôn Trản Nội, xã Kiều Mộc, phủ Thạch Hà tỉnh Hà Tĩnh thờ vị thần “Lê triều tán trị công thần, đặc tiến Anh vĩ Tướng quân Phổ dương hầu Đồng phủ quân” đã từng linh ứng. Nay (Ta) vâng nối mệnh sáng, tưởng đến công lao của thần, nên phong làm “Dực bảo trung hưng linh phù chi thần”, chuẩn cho phụng sự để thần giúp đỡ, bảo vệ dân đen của ta”.

Khâm tai!

                                       Khải Định năm thứ hai ngày 18 tháng 3(1917)

Sắc thứ hai: Sắc phong thần năm Khải Định thứ 9

“Sắc Hà Tĩnh tỉnh, Thạch Hà phủ, Kiều Mộc xã, Trản Nội thôn, tòng tiền phụng sự nguyên tặng Dực bảo trung hưng linh phù bản cảnh Lê triều tán trị công thần, Anh dũng tướng quân, Phổ dương hầu Đồng phủ quân tôn thần, hộ quốc tỷ dân nậm trứ linh ứng, tiết mông ban cấp sắc phong chuẩn hứa phụng sự, tứ kim chính trị Trẫm tứ tuần đại khánh tiết, kinh ban báu chiếu đàm ân, lễ long đăng trật trứ gia tặng Đoan túc tôn thần, đặc chuẩn phụng sự dụng chí quốc khánh nhi thân tự điển”.

Khâm tai!

                                        Khải Định cửu niên thất nguyệt nhị thập ngũ nhật.

Dịch nghĩa:

“Sắc cho thôn Trản Nội, xã Kiều Mộc, Phủ Thạch Hà tỉnh Hà Tĩnh từ trước thờ phụng vị thần nguyên tặng “Dực bảo trung hưng linh phù bản cảnh, Lê triều tán trị công thần, Anh dũng tướng quân, Phổ dương hầu Đồng phủ quân tôn thần”, cứu nước giúp dân đã từng linh ứng, chờ gặp dịp ban cấp sắc phong chuẩn cho thờ phụng. Nay đúng vào lễ tứ tuần đại khánh của Trẫm, từng ban báu chiếu ra ân, để ghi ngày quốc khánh mà mở rộng điển thờ”.

Khâm tai!

                                              Khải Định năm thứ chín, ngày 25 tháng 7.

Qua khảo sát và nghiên cứu tại thực địa, hệ thống nhà thờ, các tư liệu thành văn như sắc phong, gia phả và căn cứ vào quy định của Luật Di sản Văn hóa, nhà thờ Đồng Văn Năng được đánh giá xếp loại thuộc loại hình di tích Lịch sử- Văn hóa, lưu niệm danh nhân.

Theo truyền miệng và các tư liệu lịch sử địa phương cho biết: trước đây vị Tán trị công thần Triều Lê huý Đồng Văn Năng là vị thần “Dực bảo trung hưng linh phù bản cảnh, Lê triều tán trị công thần, Anh dũng tướng quân, Phổ dương hầu Đồng phủ quân tôn thần” được nhân dân tôn làm Thành Hoàng làng - Vị thần bảo hộ của mỗi làng Việt cổ truyền, sự linh thiêng của thần được các triều đại phong kiến ban cấp sắc phong chuẩn cho dân làng thờ phụng tại Đền Sắc Trản Nội thôn Thanh Cao, xã Thạch Khê, huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh.

 Đền Sắc Trản Nội phân bố trên một khu đất cao ở phía bắc rìa làng, thế đất tuy hẹp nhưng tầm nhìn mở rộng và phóng khoáng. Đền có hướng Đông Nam, mặt đền hướng ra ruộng lúa phì nhiêu, xa xa là con sông xanh mát. Các cụ cao niên kể lại! trước đây Đền Sắc được xây ba gian bằng đá, phía trong đều kẻ vẽ hoa văn, đỉnh nóc trang trí lưỡng long chầu nguyệt. Nội thất ba gian đều bố trí ban thờ đắp bằng vôi đá, trên có hương án, hòm sắc và đồ tế khí. Nhưng do chiến tranh và sự biến đổi của lịch sử nên Đền đã bị phá huỷ từ những năm 1960. Đền Sắc Trản Nội nay chỉ còn nền móng cũ, chốn xưa giờ cây cối mọc lên um tùm, sắc mạng, câu đối, đồ thờ tế khí cũng thất lạc phần nhiều. Đền có cả hệ thống cột nanh và tường bao xung quanh xây bằng gạch trát vôi vữa.

Toàn bộ khu di tích hiện tại bao gồm nhà thờ Đồng Tộc và nhà thờ vị thần tổ của dòng họ Đồng là “Tán trị công thần, Anh vĩ tướng quân Đô chỉ huy sứ tả hữu kiểm vệ quân cẩm y, tước Phổ dương hầu Đồng Văn Năng” được xây liền kề và được phân bố trên một khuôn viên rộng, không gian thoáng đãng, hướng chính Nam, trước đây khu vực này cây cối rậm rạp, nay nằm giữa khu vực dân cư đông đúc trù phú, phía trước là lũy tre làng và ruộng lúa phì nhiêu, cách không xa là con sông Rào Cái uốn lượn quanh năm xanh mát. Về phía Tây có đường nối Quốc lộ 1A từ xã Thạch Long - Vũng Áng đi qua sát với nhà thờ Đồng Văn Năng.

Đi từ cổng vào về phía bên trái là nhà thờ Đồng Tộc được xây dựng từ năm 1914, kiến trúc kiểu nhà ngang, hướng chính Nam, trên một mặt bằng rộng có kích thước dài 13 m x rộng 8,90m, gồm phần sân phía trước rộng 8,90m x 5,30m. Tiếp theo là nhà bái đường kích thước rộng 8.90 x sâu 2.70m, cao 2.75m, gồm ba gian 2 hồi xây tường bít đốc. Kích thước gian giữa 1,70m x 2,70m, hai gian bên kích thước bằng nhau: 3,60m x 2,70m. Ngăn cách giữa các gian là hệ thống cột trụ tường đỡ hệ thống xà ngang xà dọc và hệ thống mái đều đổ bê tông cốt thép.

Nhà thờ chính 3 gian, hai hồi xây tường bít đốc. Ba gian có kích thước gần bằng nhau: gian giữa dài 5,00m x rộng 2,30m, hai gian bên có kích thước: dài 5,00m x rộng 2,20m, ngăn giữa các gian là dầm vượt và 3 hàng gồm 6 cột trụ tường đỡ lấy hệ thống dầm vượt và mái. Mặt trước trổ 3 cửa: cửa chính giữa cao 1,55m x rộng 1,70m, lắp cửa gỗ song tiện gồm 4 cánh; hai gian hồi phía đông và tây cửa hẹp hơn với kích thước cao 1,55m x rộng 1,50m.

Toàn bộ nhà thờ được kết cấu bằng chất liệu xỉ vôi, vỏ sò trộn lẫn với mật mía, mái cũng đổ cùng chất liệu, đỉnh nóc trang trí hình lưỡng long chầu nguyệt, bốn góc mái vuốt đầu đao cong vút.

Gian chính giữa nhà thờ - chỗ trang trọng nhất là nơi thờ tự Thuỷ tổ Đồng Bồi, được ban thờ 3 cấp, cấp cao nhất thiết kế sâu về phía sau, trên đặt long ngai bài vị, hai bên đối xứng là hạc chầu, cọc sáp, hộp trản. phía trước có bức Đại tự chữ Hán gắn bằng mảnh sứ xanh, nội dung: “Hữu khai tất tiên”, hiểu là Người đầu tiên khai sinh ra dòng họ này.

Hai bên ban thờ các chi phái cũng thiết kế 2 cấp, đều bài trí long ngai bài vị, lư hương cọc sáp. Phía trên ban thờ bên trái có bức đại tự chữ Hán ghép bằng mảnh sứ xanh ghi “Phục tự chiêu”, gian phải ghi“Mục thanh miếu”.

Trên cột trụ chính giữa nhà thờ khắc câu đối chữ Hán, nội dung:

Phiên âm:              

                             “Qua điệt hiến diên Hà Tĩnh bắc

                       Thuỷ nguyên phái dẫn Hải thành đông”.

Tạm dịch:

                 “Con cháu vui mừng ở phía bắc tỉnh Hà (Hà Tĩnh)

          Cội nguồn bắt đầu từ phía đông thành Hải (Hải Dương)”         

Câu đối khắc trên hai cột trước:

Phiên âm:           

                              “ Mộc bản thuỷ nguyên thiên thu hợp

                                    Phong tần nhã cát đức kỳ tâm”

Tạm dịch:          

                          “ Nước có nguồn cây có gốc nghìn năm vẫn vậy

                         Phong tần nhã cát” (tư cách mỗi người) cốt ở tâm”

Câu đối khắc trên hai cột giữa:

Phiên âm:                    

                              “Nhập kỳ môn đắc kiến tông miếu

                              Xuất do hộ nhược hữu dung thanh”

Tạm dịch:

          “Vào đến cửa đã được thấy miếu mạo (thờ phụng linh thiêng)

          Ra khỏi ngõ ngỡ còn nhìn rõ dung nhan nghe được tiếng nói”.

          Đi từ ngoài vào, bên phải là nhà thờ vị thần tổ đời thứ 4 họ Đồng: Tán trị công thần, Anh vĩ tướng quân Đô chỉ huy sứ tả hữu kiểm vệ quân cẩm y, tước Phổ dương hầu Đồng Văn Năng.

 Nhà thờ Thần tổ Đồng Văn Năng nằm vị trí bên trái nhà thờ họ (nhìn trong ra), có quy mô nhỏ gọn hơn, hướng chính Nam.  Năm 1982, con cháu họ Đồng xây dựng nhà thờ riêng trong khuôn viên nhà thờ dòng tộc và rước sắc phong, bài vị của vị Thần Tổ về thờ. Nhà thờ được xây dựng khá công phu, bài trí vừa đẹp vừa đậm hồn thiêng bởi nhân cách của một danh nhân! khi sống, hiến trọn đời cho Tổ quốc, khi chết hóa thành Thánh để giúp đỡ muôn dân vượt qua gian khó xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Phía chính giữa nhà thờ là Ban thờ 3 cấp xây bằng gạch, vôi vữa. Ban thờ trên cùng bên trên đặt Ngai thờ (đổ bằng xi măng) trang trí khá đẹp, trên Ngai thờ có hòm sắc, cọc nến và kiếm gỗ cổ sơn son thếp vàng. Cấp thứ 2, phía trên bày mâm chè, trản quả, cọc sáp và lô hương; Cấp thứ 3 bố trí thấp hơn và đăng đối 2 bên ban thờ chính, hai bên khắc câu đối chữ Hán:  

Phiên âm:                 

                           “Tán trị Lê dân hàm hậu trạch

                               Linh phù Đồng tộc hạ hồng ân”.

Tạm dịch:          

     “Công lớn giúp (Triều đình), dân đen đều thấm ân huệ dày nặng

       Phép thiêng giúp (con cháu họ Đồng), cả họ mừng được ơn lớn”

Phía trước, thiết kế bốn cột đỡ lấy hệ thống mái hiên, trên các cột có ghi một câu đối bằng chữ quốc ngữ:    

                 “Hội tụ đồng xanh hoà nhạc ngựa

                      Đối lưu nước bạc sáng làn gươm” .

Một câu đối bằng chữ Hán, tạm dịch như sau:

                     “ Sinh vi dũng tướng, tử vi thần

                      Công tại đan đình, danh tại sử”

Sau khi được UBND tỉnh Hà Tĩnh ra Quyết định công nhận xếp hạng là di tích Lịch sử-Văn hóa cấp tỉnh (ngày 22 tháng 6 năm 2010), con cháu dòng họ tiếp tục tu bổ, tôn tạo và cho đến nay nhà thờ Đồng Văn Năng là một trong những Nhà thờ đẹp của vùng Biển Ngang Thạch Hà.

Di tích là nơi thờ tự Danh nhân lịch sử Đồng Văn Năng - Một võ quan khi đang sống đã có nhiều công lao với đất nước, được triều đại nhà Lê vinh phong chức tước; khi mất đi ông được hóa Thánh, nhằm phù hộ độ trì cho muôn dân trong cuộc sống, làm ăn... Nên các triều đại phong kiến về sau đã ban sắc phong thần “Hộ nước yên dân” cho ông và nhân dân tônlàm Linh phù bản cảnh Thành Hoàng làng.

Nhà thờ Đồng Văn Năng là điểm đến của con cháu hậu duệ và nhân dân trong vùng nhằm thỏa mãn nhu cầu đời sống văn hóa tâm linh; vừa là để góp phần giáo dục lớp lớp hậu duệ cháu con họ Đồng; giúp nhân dân địa phương phát huy truyền thống yêu nước và cách mạng; học hành, khoa cử của bao lớp người đi trước.

Dẫu Long phúc xưa, Thạch Khê nay, chỉ là một làng quê như bao làng quê nhỏ bé khác trên đất Thạch Hà đã từng danh xưng vào từ năm 982 lại nay. Một làng quê chủ yếu sống bằng nghề làm ruộng, mà ruộng lại xấu, bạc màu, bởi:

“Trông lên động cát trắng phù sa

Trông xuống dưới hói hà,

Nước hàm thủy vào ra

Cống hói trong cũng mặn

Rọng hói ngoài cũng mặn”

Nhưng đã là một làng quê đã từng phồn thịnh nhất xứ Nghệ, kể từ đầu thế kỷ thứ XIV và là một trong những làng quê đã từng:

             “ Đất đã nên đất: Thủy tụ long hồi

            Người lại nên người: Nam thanh nữ tú”.

Và hôm nay, Thạch Khê, quê hương của Danh tướng Đồng Văn Năng đang vững bước đi lên trên con đường đổi mới của Đảng, tiếp tục phấn đấu trở thành một làng quê giàu đẹp, văn minh – Làng Nông thôn mới.

Các hiện vật gốc lưu giữ tại di tích như gia phả, sắc phong, đặc biệt là hệ thống câu đối chữ Hán có từ năm 1914 là nguồn sử liệu quý giá nhằm lưu giữ mãi hình ảnh của một danh nhân từng có những công lao to lớn đối với quê hương, dân tộc./.

                                                                                       Ban Liên lạc Họ Đồng