Theo các cụ cao niên của chi họ kể lại, có hai anh em trai họ Đồng đã sinh cơ, lập nghiệp ở mảnh đất này: Xóm Thị, xã Nghĩa Liệt, tổng Thịnh Liệt xưa (nay là xóm Hạ, xã Nghĩa Hòa, Lạng Giang, Bắc Giang) từ rất lâu. Người em là cụ Đồng Văn Nậm sinh khoảng năm 1860, làm nghề nông, nhà nghèo. Cụ bà Đồng Thị Hoẻn, sinh khoảng năm 1862. Hai cụ sinh được 4 người con, 3 trai, 1 gái, các cụ đều sinh sống ở đất này, nối nghiệp cha làm ruộng. Trước đời cụ Nậm không rõ gốc gác từ đâu đến.

Như vậy, cụ Đồng Văn Nậm là cụ tổ chi họ Đồng xóm Hạ này (xóm Hạ cũng còn mấy chi họ Đồng nữa nhưng đều không rõ mối liên quan). Đến nay, đã được 10 đời, hơn 120 suất đinh của 3 chi nội tộc. Dòng họ có nhà thờ được xây từ năm 2003, giỗ tổ vào 12 tháng Giêng âm lịch. Trong nhà thờ có chuông đồng nặng 30kg, có sơ đồ phả hệ ghi chép 7 đời, các đồ thờ, tất cả đều do các con cháu dòng họ cung tiến, đóng góp xây dựng nhà thờ trên đất tổ tiên để lại. Lăng mộ cụ ông, cụ bà được xây dựng năm 1989 và nâng cấp năm 2015.


Trong kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ con cháu các cụ đều tích cực tham gia kháng chiến, là Đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam như cụ Đồng Văn Thiển, cụ Đồng Văn Khiết hoạt động chống Pháp tại địa phương (đã mất). Cụ Đồng Văn Thoa (1926 - 1947) là du kích chống Pháp. Trong một trận chống càn (1947) cụ đã anh dũng hy sinh khi tuổi đời còn rất trẻ (21 tuổi). Cụ Đồng Văn Thịnh (1930 - 2015) bộ đội chống Pháp, tham gia chiến đấu ở chiến dịch Điện Biên Phủ (1954), trong chống Mỹ cụ liên tục có mặt trên tuyến đường Trường Sơn huyền thoại, sau 1975 cụ là Giám đốc nông trường 1A, Tổng cục Hậu cần Bộ Quốc phòng, với quân hàm Đại tá, cụ từ trần năm 2015.


Trong kháng chiến chống Mỹ rất đông con cháu cụ Nậm tham gia chiến đấu, phục vụ chiến đấu trên các chiến trường, nhiều người tiêu biểu như: Trung tướng GS.TS, NGƯT Đồng Minh Tại, Giám đốc Học viện Hậu cần, Bộ Quốc phòng; Trung tá, NSƯT Đồng Tường Thụ, diễn viên đoàn Văn công Tổng cục Chính trị, nhiều năm phục vụ trên tuyến đường Trường Sơn trong những năm kháng chiến chống Mỹ ác liệt, gian khổ nhất.


Đến nay, chi họ Đồng xóm Hạ có 1 Trung tướng, 3 Đại tá, 20 người từ cấp ủy đến Trung tá quân đội và công an, 1 nghệ sĩ ưu tú, 1 nhà giáo ưu tú.

Là một dòng họ hiếu học, đến nay có 1 Giáo sư, 2 Tiến sĩ, 5 Thạc sĩ, 31 Cử nhân, kỹ sư, 2 Bác sĩ. Tiến sĩ Đồng Văn Ngọc hiện nay là Hiệu trưởng Trường Cao đẳng nghề Cơ điện Hà Nội; Kỹ sư Đồng Văn Chữ, nguyên Vụ trưởng, Bộ Thủy lợi, nay là Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Nhiều con cháu trong dòng họ cùng thành đạt trong lĩnh vực phát triển kinh tế.


Có thể nói con cháu dòng họ Đồng ở thôn Hạ, xã Nghĩa Hòa đã và đang tích cực tham gia công tác xã hội, hoạt động trên nhiều lĩnh vực ở khắp mọi miền Tổ quốc. Họ luôn đoàn kết thương yêu, đùm bọc giúp đỡ nhau vượt khó, vươn lên làm giàu cho gia đình, quê hương, đất nước.


Cứ vào ngày giỗ tổ hàng năm 12 tháng Giêng âm lịch con cháu từ khắp mọi nơi lại trở về nhà thờ họ, thắp nén nhang thơm tưởng nhớ tổ tiên, dòng họ, ban phúc cho muôn đời con cháu mạnh khỏe, hạnh phúc, thành đạt, quê hương giàu mạnh, đất nước thái bình, thịnh trị. Đồng thời, trong ngày giỗ tổ còn mừng thọ các cụ cao niên, khuyến học, khuyến tài con cháu học giỏi, thi cử đỗ đạt.v.v… Đó là nét đẹp văn hóa được dòng họ duy trì nhiều năm nay.


Đồng Văn Tiếp

Trưởng tộc